W środowisku pracy pracownik znajduje się cały czas pod wpływem czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, które mogą powodować niekorzystne zmiany w jego organizmie. Badania profilaktyczne przeprowadzane są w celu kontroli wpływu tych czynników na pracownika.
Wśród badań profilaktycznych wyróżniamy: wstępne, okresowe oraz kontrolne. Przeprowadzanie ich ma na celu określenie:
- w przypadku badań wstępnych – czy stan zdrowia kandydata pozwala mu na wykonywanie pracy na danym stanowisku,
- w przypadku badań okresowych – czy wykonywana praca nie spowodowała żadnych niekorzystnych zmian w stanie zdrowia pracownika,
- w przypadku badań kontrolnych – czy długotrwała choroba pracownika nie spowodowała niezdolności do pracy pracownika na danym stanowisku.
Obowiązkiem każdego pracownika jest poddanie się badaniom profilaktycznym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim oraz stosowanie się do wydanych zaleceń lekarskich, czego wykonanie zapewnia osoba kierująca pracownikami. Pracownik nie powinien zostać dopuszczony do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, mówiącego o braku przeciwwskazań do wykonywania zadań na określonym stanowisku. Jest to istotne ze względu na bezpieczeństwo zarówno pracownika jak i jego współpracowników.
Prawo do wynagrodzenia w sytuacji gdy ze względu na brak ważnego orzeczenia lekarskiego pracownik nie zostanie dopuszczony do pracy jest uzależnione od przyczyn zaistnienia takich okoliczności. W przypadku gdy to pracodawca nie wydał pracownikowi w określonym czasie skierowania na badania, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy. Pracownikowi nie należy się wynagrodzenie gdy pracodawca wydał mu skierowanie, a on mimo to nie zgłosił się na badania. Niewykonanie przez pracownika polecenia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, narusza obowiązek wykonania polecenia dotyczącego pracy i może stanowić podstawę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę.
Wszystkie koszty związane z badaniami profilaktycznymi oraz niezbędną z uwagi na warunki pracy opieką profilaktyczną nad pracownikami ponosi wyłącznie pracodawca.
Pracodawca w porozumieniu z przedstawicielami pracowników ma prawo wyboru jednostki służby medycyny, gdyż nie jest ona odgórnie narzucona. Badania profilaktyczne oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane przez jednostkę medycyny pracy na podstawie umowy z pracodawcą. Powinna ona określać:
- strony umowy oraz rodzaj wykonywanych świadczeń,
- zakres opieki zdrowotnej,
- warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych (sposób rejestracji osób objętych umową, organizację udzielania świadczeń, tryb przekazywania zaświadczeń lekarskich oraz podawania tych informacji do wiadomości zainteresowanych),
- obowiązki pracodawcy wobec jednostki służby medycyny pracy, w tym:
- przekazywanie informacji o czynnikach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych oraz wyniki badań i pomiarów tych czynników,
- zapewnienie udziału w komisji bezpieczeństwa i higieny pracy działającej na terenie zakładu,
- zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy,
- udostępnienie dokumentacji wyników kontroli warunków pracy w odniesieniu do ochrony zdrowia,
- wysokość należności, sposób jej ustalania, terminy płatności oraz tryb rozliczeń finansowych, dopuszczalność zlecania osobom trzecim przez jednostkę służby medycyny pracy niektórych obowiązków,
- okres na jaki została zawarta umowa (nie może być on krótszy niż rok),
- sposób rozwiązania umowy,
- tryb rozstrzygania sporów.
Pracodawca wydaje pracownikowi skierowanie na badania profilaktyczne i kieruje go do jednostki służby medycyny pracy, z którą ma podpisaną umowę. Takie skierowanie powinno zawierać:
- określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma zostać wykonane (wstępne, okresowe, kontrolne),
- określenia stanowiska lub stanowiska pracy na które osoba ma być zatrudniona lub na których pracownik jest zatrudniony,
- informacje na temat zagrożeń występujących na stanowisku pracy (czynniki szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe oraz ich aktualne wyniki badań i pomiarów).
W sytuacji gdy pracownik przedstawia pracodawcy zaświadczenie lekarskie z poprzedniego miejsca pracy, obowiązkiem pracodawcy jest mimo to skierować go na wstępne badania.
Jeżeli jest to możliwe badania profilaktyczne powinny być przeprowadzane w godzinach pracy, wyjątek stanowią sytuacje gdzie pracownik pracuje w porze nocnej lub w soboty i niedziele. Za czas, kiedy pracownik nie wykonuje swoich obowiązków ze względu na badania profilaktyczne, zachowuje prawo do wynagrodzenia. W sytuacji dojazdu pracownika na badania do innej miejscowości, pracodawca zwraca mu koszty dojazdu, na zasadach obowiązujących w przypadku podróży służbowej (znajdujących się w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagrodzenia lub w umowie o pracę).
Wstępne badania lekarskie
Na wstępne badania lekarskie kierowani są:
- kandydaci przyjmowani do pracy,
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy
- pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodli-we dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Pracodawca zawsze kieruje pracownika na wstępne badania lekarskie. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy pracodawca rozwiązał umowę z pracownikiem lub umowa między nimi wygasła, a w terminie nie późniejszym niż 30 dni od rozwiązania stosunku pracy pracodawca podpisuje kolejną umowę o pracę z pracownikiem. Pod warunkiem że pracownik jest zatrudniany na tym samym stanowisku lub na stanowisku o takich samych warunkach pracy i poprzednie badania są nadal aktualne.
Okresowe badania lekarskie
Częstotliwość oraz zakres okresowych badań lekarskich, którym podlega pracownik jest określona w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Lekarz prowadzący badanie profilaktyczne może poszerzyć ich zakres, a także skrócić termin następnego badania okresowego, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia badanego.
Jeżeli pracownik jest zatrudniony w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających, obowiązkiem pracodawcy jest zapewnić mu okresowe badania lekarskie w przypadku:
- zaprzestania pracy gdzie ma kontakt z tymi substancjami, czynnikami i pyłami,
- po rozwiązaniu stosunku pracy na wniosek pracownika o objęcie takimi badaniami.
Kontrolne badania lekarskie
Pracownik niezdolny do pracy dłużej niż 30 dni z powodu choroby podlega kontrolnym badaniom lekarskim, w celu ustalenia czy pracownik jest zdolny do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku pracy. Skierowanie na badanie kontrolne wydaje pracownikowi pracodawca.
Kilka słów o tym jak wygląda badanie profilaktyczne
Pracownik zgłasza się ze skierowaniem do jednostki medycyny pracy, z którą pracodawca ma podpisaną umowę. Na podstawie informacji zawartych w skierowaniu na temat czynników szkodliwych oraz zakresu prac wymagających szczególnych predyspozycji, pracownik kierowany jest na odpowiednie badania. Po przystąpieniu do wszystkich badań pracownik kierowany jest do lekarza medycyny pracy, który stwierdza na podstawie wyników przeprowadzonych badań, czy stan zdrowia pracownika pozwala mu pracować na danym stanowisku.
Każde badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
- brak przeciwwskazań zdrowotnych na określonym stanowisku pracy lub
- przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku.
W przypadku stwierdzenia przez lekarza sprawującego nad pracownikiem opiekę profilaktyczną przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku pracy wynikających z choroby zawodowej lub wypadku przy pracy – pracodawca jest zobowiązany przenieść pracownika do odpowiedniej pracy.
Jeżeli pracownik lub pracodawca nie zgadzają się z treścią wydanego przez lekarza orzeczenia, mogą się odwołać w ciągu 7 dni od jego wydania. Występują wtedy z wnioskiem za pośrednictwem lekarza, który wydał owo orzeczenie o przeprowadzenie ponownego badania. Ponowne badania przeprowadzane jest w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy właściwym ze względu na miejsce świadczenia pracy. W sytuacji, gdy kwestionowane orzeczenie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, badanie przeprowadzane jest w najbliższej jednostce rozwojowo-badawczej w dziedzinie medycyny pracy. Powinno być ono przeprowadzone w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Orzecznictwo lekarskie ustalone na podstawie ponownego badania lekarskiego jest ostateczne.
Orzeczenia lekarskie są wydawane w dwóch egzemplarzach dla pracownika i dla pracodawcy w formie zaświadczeń określonego w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Oryginał otrzymuje pracownik, a pracodawca kopię.
Orzeczenia lekarskie są przechowywane przez pracodawcę w aktach osobowych pracownika.
Podsumowanie
Badania profilaktyczne służą dobru zarówno pracownika jak i pracodawcy.
Pracownik uzyskuje informacje na temat swojego stanu zdrowia, a także z niego wynikających ograniczeń, na które powinien zwracać szczególną uwagę.
Pracodawca dzięki nim uzyskuje wiedzę na temat predyspozycji pracownika do wykonywania zadań na danym stanowisku pracy i zna jego ograniczenia. Pozwala mu to podjąć odpowiednie działania mające na celu ochronę zdrowia i życia pracownika.
Bibliografia
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. Nr 24 poz.141 z późniejszymi zmianami).
- Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. Nr 96 poz. 593 z późniejszymi zmianami).
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69 poz. 332 z późniejszymi zmianami).
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawcę dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. Nr 62 poz. 286 z późniejszymi zmianami).
- Wyrok z dnia 10 maja 2000 r. I PKN 642/99
Autor: Izabela Rakowska
Data publikacji: 02.08.2013 r.
Data aktualizacji:
