Bezpieczeństwo i organizacja pracy na składowisku i przy usuwaniu odpadów

Data dodania: 2005-07-30.
Uwaga: artykuł nie podlega aktualizacji. Cytowane akty prawne oraz normy mogą być nieaktualne!

 
Przepisy regulujące podstawowe obowiązki pracodawców w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy¹ odnoszą się do wszystkich zakładów pracy bez wyjątku. Pracodawcy i osoby kierujące zakładem w ich imieniu muszą posiadać odpowiednią wiedzę na temat ciążących na nich powinności i przepisów w zakresie ochrony pracy. Muszą też potrafić tę wiedzę zastosować w praktyce. W przeciwnym razie mogą narazić się nie tylko na konsekwencje finansowe związane z odpowiedzialnością odszkodowawczą wobec pracowników, ale i ponieść konsekwencje karne. Obowiązek zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych warunków pracy, ochrony życia i zdrowia pracowników ma charakter bezwzględny. Oznacza to, że jego realizacja nie jest uzależniona od stanu możliwości finansowych lub organizacyjnych pracodawcy i żadna z ewentualnych przeszkód i trudności nie zwalnia go z odpowiedzialności za realizację obowiązków określonych w prawie.

 
Artykuł 66 konstytucji oraz art. 15 i 94 kodeksu pracy² mówią, że każdy ma prawo do bezpiecznej i higienicznej pracy. Podstawowe zadania przedsiębiorców i kierowników różnych szczebli są uregulowane w kilku rozdziałach działu dziesiątego kodeksu.
Artykuły 207-209 kodeksu pracy wyraźnie stwierdzają, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie. Ustawowy obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników powinien być wykonywany przez:

• organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
• zapewnianie przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawanie poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie i kontrolę ich realizacji;
• zapewnianie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, w tym przez społeczną inspekcję pracy;
• zgłaszanie inspekcji pracy i inspekcji sanitarnej rozpoczęcia i zaprzestania działalności gospodarczej lub zmiany miejsca jej wykonywania, zakresu i rodzaju;
• współpracę z innymi pracodawcami w przypadku równoczesnego wykonywania pracy przez ich pracowników w tym samym miejscu w celu koordynacji działań na rzecz ochrony zatrudnionych;
• zapoznanie się z przepisami o ochronie pracy, w tym z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i ochrony pracy.

 
Na osobach bezpośrednio kierujących pracownikami (brygadzistach, majstrach i innych przełożonych) ciążą następujące obowiązki, wynikające z art. 212 kodeksu pracy:

• organizowanie stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy;
• zapewnianie sprawności środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowania zgodnie z przeznaczeniem;
• organizowanie procesów pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed wypadkami i chorobami zawodowymi;
• troska o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego oraz środków ochrony zbiorowej;
• wymaganie od pracowników przestrzegania przepisów i zasad bezpiecznej pracy;
• zapewnianie wykonania poleceń lekarzy sprawujących opiekę nad pracownikami.

 
Ponadto pracodawcy są zobowiązani do:

• zapewnienia, aby budowa, przebudowa i eksploatacja obiektów budowlanych, w których przewiduje się lub wykorzystuje pomieszczenia pracy, byty prowadzone zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 213 i 214);
• odpowiedniego zabezpieczenia maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych (art. 216) oraz niedopuszczania do stosowania materiałów i technologii bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych (art. 220);
• przestrzegania zakazu stosowania substancji chemicznych nie oznakowanych, nieposiadających kart charakterystyki i opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem (art. 221);
• zastępowania substancji i czynników rakotwórczych substancjami i czynnikami mniej szkodliwymi dla zdrowia (art. 222) oraz rejestrowania prac, przy których te zagrożenia występują;
• ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizującym (art. 223);
• nieodpłatnego doręczania pracownikom środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego, zabezpieczających przed działaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia (art. 237);
• zapewnienie wstępnego i okresowego przeszkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237³).

 
W realizacji tych obowiązków pracodawców mają wspomagać organy państwa, konstruktorzy i producenci maszyn, urządzeń i chemikalii oraz instytuty naukowe. I tak na przykład:

• ministrowie pracy i polityki społecznej oraz zdrowia zostali zobowiązani do wydania wielu przepisów wykonawczych do kodeksu;
• konstruktorzy i producenci zostali zobowiązani do konstruowania i budowania maszyn i urządzeń w sposób chroniący pracownika przed urazami, hałasem, wibracją, porażeniem prądem i innymi szkodliwościami.

 
W art. 210 kodeksu pracy przyznaje pracownikowi prawo do powstrzymania się od pracy po zawiadomieniu przełożonego, jeśli:

• warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika;
• praca wymaga szczególnej sprawności psychofizycznej, a pracownik odczuwa, że takiej sprawności nie posiada, co stwarza jego zdaniem zagrożenie dla innych osób.

 
Zgodnie z art. 53 ust. 5 pkt. 2 i 4 ustawy o prawo ochrony środowiska (POŚ)3 instrukcja eksploatacji składowiska odpadów musi zawierać ustalenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy zgodne z zapisami kodeksu pracy2 oraz rozporządzeń: w sprawie ogólnych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy1 i w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w miejskich przedsiębiorstwach (zakładach) oczyszczania⁴ oraz nie powodować zagrożenia zdrowia i życia ludzi lub środowiska. Natomiast zarządzający składowiskiem odpadów są zobowiązani zapisami POŚ³ – z art. 59 ust. 1 pkt. 4 – do zachowania wymagań sanitarnych, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przeciwpożarowych, nad czy sprawują kontrolę inspektorzy ochrony środowiska i inspektorzy sanitarni – art. 59 ust. 3 i 4 POŚ.

 
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca jest zobowiązany do poinformowania pracownika o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną przez niego pracą. Mówi o tym szczegółowo § 39 rozporządzenia MPiPS¹ realizując artykuł 226 Kodeksu Pracy – przez ryzyko zawodowe należy przez rozumieć możliwość wystąpienia niepożądanych, związanych z wykonywaną pracą zdarzeń powodujących straty, w szczególności niekorzystnych skutków zdrowotnych będących wynikiem zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub związanych ze sposobem wykonywania pracy.
Do wykonania oceny poziomu ryzyka, z jakim pracownik może spotkać się na stanowisku pracy niezbędna jest:

• analiza stanowiska pracy – procesu technologicznego, wyposażenia, organizacji pracy itp.;
• ustalenie listy czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych dla zdrowia występujących przy określonej pracy;
• ustalenie metod badań i pomiarów, przeprowadzenie ich przez akredytowane przez PCA lub upoważnione przez WSSE laboratorium badawcze;
• ocena uzyskanych wyników;
• dokonanie analizy przyczyn występujących zagrożeń, próby ich wyeliminowania, ustalenie przedsięwzięć niezbędnych do ich ograniczenia;
• dokonanie oceny poziomu ryzyka.

 
Czynnikiem niebezpiecznym jest czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu [PN-Z-08052:1980 i PN-N-18001:1999].
Czynnikiem szkodliwym nazywamy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia [PN-Z-08052:1980 i PN-N-18001:1999].
Czynnikiem uciążliwym nazywamy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia pracownika [PN-N-18001:1999].
W zależności od charakteru działania czynniki szkodliwe i niebezpieczne występujące podczas wykonywanej pracy dzieli się na następujące grupy [PN-Z-08052:1980]:

• fizyczne,
• chemiczne,
• biologiczne,
• psychofizyczne.

 
Należy pamiętać, iż ten sam czynnik niebezpieczny i szkodliwy może odnosić się jednocześnie do różnych wymienionych wyżej grup.
Do czynników fizycznych występujących w procesie pracy zaliczamy m.in.:

• poruszające się maszyny i mechanizmy, ruchome elementy urządzeń;
• przemieszczające się wyroby, materiały, bryły, masy, ostrza;
• ostre krawędzie, wystające elementy;
• temperatura powierzchni, nadciśnienie, podciśnienie;
• hałas, drgania, infradźwięki, ultradźwięki;
• temperatura powietrza, wilgotność, ruch powietrza, jonizacja powietrza;
• oświetlenie, promieniowanie jonizujące, laserowe, nadfioletowe, podczerwone;
• pole elektromagnetyczne, elektrostatyczne, elektryczność statyczna;
• pył, aerozole stałe i ciekłe.

 
Czynniki chemiczne występujące w procesie pracy dzielimy:

1. W zależności od rodzaju działania na organizm człowieka:
   • toksyczne
   • drażniące,
   • uczulające,
   • rakotwórcze,
   • mutagenne,
   • teratogenne.
2. W zależności od sposobów wchłaniania:
   • przez drogi oddechowe,
   • przez skórę i błony śluzowe,
   • przez przewód pokarmowy.

 
Do czynników biologicznych występujących w procesie pracy zaliczamy:

• mikroorganizmy [priony; wirusy; bakterie – riketsje i chlamydie, bakterie spiralne, Gram-ujemne, Gram-dodatnie, promieniowce; grzyby – niższe (pleśniaki, drożdżaki), wyższe (podstawczaki)];
• makroorganizmy [rośliny – porosty, wątrobowce, pyłki kwiatowe, substancje toksyczne (alkaloidy, glikozydy, toksalbuminy, furokumaryny) i alergizujące wytwarzane przez rośliny zielne; pyły roślin zielnych; pył drzewny; zwierzęta – pierwotniaki i robaki pasożytnicze; stawonogi (kleszcze, roztocze, owady – karaczany, szarańcze, wołek zbożowy, brudnica nieparka, jedwabnik morwowy, pszczoła miodna i in; zwierzęta kręgowe].

 
Czynniki psychofizyczne występujące w procesie pracy dzielimy na:

1. obciążenie fizyczne
   • statyczne,
   • dynamiczne.
2. Obciążenie nerwowo-psychiczne
   • obciążenie umysłu,
   • niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne,
   • obciążenie emocjonalne.

 
Zasady oceny, z jakimi czynnikami chemicznymi i pyłowymi mamy do czynienia na stanowiskach pracy w określonych warunkach i przy określonym sposobie wykonywania pracy dobrze ujmuje PN-EN 689:2002. Uzupełnieniem tej normy jest standard PN-Z-04008-7:2002, funkcjonujący w kraju od wielu lat, który został ostatnio znowelizowany uwzględniając wymogi, jakie niesie ze sobą integracja Polski z Unia Europejską. Wartości dopuszczalne w postaci najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych i niebezpiecznych znajdują się w najnowszych edycjach rozporządzeń:

• w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 217 z 2002r., poz. 1833);
• w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym (Dz.U. nr 85 z 1990r., poz. 500 z późniejszymi zmianami).

Ze względu na występujące na składowiskach zagrożenia głównie czynnikami: fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi każdy organizator pracy zgodnie z zapisami rozporządzenia4 musi udostępnić pracownikom osobno pomieszczenia do spożywania posiłków i ochrony w czasie niepogody, pomieszczenia do mycia z bieżącą ciepłą i zimną wodą, zaopatrzyć ich w dostęp do czystej wody zdatnej do picia. Ruch pojazdów winie odbywać się po wyznaczonych trasach. Należy zadbać by grunt nie mógł obsuwać się pod ciężarem pojazdów poruszających się po składowisku.
Zagrożenia, z jakimi można się spotkać na składowisku i przy usuwaniu odpadów są następujące⁵:

 
W przebiegu biodegradacji organicznego materiału zgromadzonego na składowiskach ilościowo dominuje dwutlenku węgla i metanu (rysunek poniżej).

Gazy powstające w okresie beztlenowej fermentacji metanowej są wykorzystywane jako źródło energii. W ich otoczeniu pojawiają się w powietrzu związków azotu i siarki tj. aminy – trimetyloamina, putrescyna i kadaweryna; związki heterocykliczne: indol i skatol, oraz amoniak, siarkowodór, tiole tj., pentano-2-on-4-tiol, oraz 2,5-dihydro-2,4,5-trimetylotiazol, sulfidy i disulfidy, a także tlenek węgla, dichloroetany, aceton, akrylonitryl, disiarczek węgla, chlorometan, dichlorodifruorometan, dichlorometan, siarczan dimetylu, etylobenzen, siarkowodór, butan-2-on (metyloetyloketon), trichloroeten, tetrachloroeten, chloroeten (chlorek winylu), ksylen, toluen, benzen. Niekiedy występują również związki organiczne zwłaszcza kwasy karboksylowe – kwas octowy, alkohole – metanol, etanol, propan-2-ol i aldehydy. W powietrzu można będzie też spotkać tlenki siarki i azotu oraz spaliny z silników wysokoprężnych. Z procesów zachodzących przy kompostowaniu wydzielą się śladowe ilości chlorobenzenów, chlorofenoli, benzenu i etylobenzenu oraz pewne ilości siarczanu dimetylu, tioli, etylobenzenu, ksylenu, toluenu, a również nieco więcej acetonu, octanu metylu, butan-2-onu. Są to gazy, których emisja ma charakter dyfuzyjny. Natężenie emisji związane jest nierozłącznie z warunkami klimatycznymi zwłaszcza w okresie natężonych wiatrów, deszczu, mgieł i zmiennych temperatur.
Ze wszystkich wymienionych powyżej gazów tych nadzorowanych zgodnie z Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002r.⁶ (opisanych kursywą) i pozostałych największego stężenia na składowisku, czyli w środowisku pracy można spodziewać się: metanu, dwutlenku węgla, tlenków azotu, tlenku węgla w mniejszej ilości acetonu, octanu metylu, butan-2-onu oraz w niewielkich ilościach ditlenku siarki, siarczanu dimetylu, tioli (może reprezentowanych przez butano-1-tiol), ksylenu i toluenu⁷.

 
Na warunki pracy na składowisku źle oddziałują warunki mikroklimatyczne szczególnie silny wiatr i zmienna temperatura. Powodują one wtórną emisję (dotyczy odpadów już zdeponowanych) zachodzącą głównie w okresie letnim, w dniach bezdeszczowych, gdy powierzchnia składowiska jest sucha. Pylenie występuje też podczas rozładunku transportowanych odpadów i wskutek mechanicznego oddziaływania (przemieszczanie odpadów, niwelowanie spychaczem, praca kompaktora). Zazwyczaj wtórna emisja pyłu ze składowiska odpadów komunalnych ma niewielki wpływ na środowisko pracy ze względu na wilgotność tych odpadów. Najistotniejszym źródłem zapylenia są przejazdy pojazdów transportowych nieutwardzonymi drogami w obrębie składowiska i ich rozładunek. Emisji pyłów towarzyszy tworzenie się bioareozoli, które zawierają mikroorganizmy i ich fragmenty oraz toksyny przez nie wytwarzane.
Innymi czynnikami fizycznymi, z którymi mają do czynienia pracownicy zatrudnieni na składowisku są hałas i drgania. Zagrożenia te oddziaływują na operatorów ciężkiego sprzętu pracującego na składowisku takiego jak np.: kompaktory, spychacze, ładowarki, równiarki oraz kierujących śmieciarkami i innymi pojazdami ciężkimi.
Poruszające się elementy maszyn, ruchome elementy urządzeń, przemieszczające się materiały, masy, ostre krawędzie czy wystające elementy są fizycznymi czynnikami niebezpiecznymi. Uciążliwościami są zmienne warunki klimatyczne szczególnie zmiany temperatury, wilgotności oraz podmuchy wiatru.
Zagrożenie zdrowia i życia osób pracujących na składowisku związane może być również z manewrowaniem, wyładunkiem odpadów, rozgniatanie, prasowaniem i zagęszczaniem, kształtowaniem wierzchowiny odpadów, usypywaniu przekładkowych izolacyjnych warstw ziemi i gruzu, napraw i konserwacji sprzętu⁸.

 
Towarzyszące emisji pyłów bioareozole zawierają mikroorganizmy i ich toksyny.
Przy pracach nad usuwaniem odpadów można spotkać się między innymi z⁹:

1. Wirusami:
   • kategoria Bunyaviridae – Hantawirus Sin Nombre (SNV) występuje u ludzi i gryzoni, grupa zagrożenia 3 (UE, USA), przenoszony drogą powietrzno-pyłową, powietrzno-kropelkową lub bezpośrednio (skaleczenia), oddziaływując na człowieka powodować może gorączkę krwotoczną z zespołem nerkowym (HFRS), zespół płucny; jedyną ochroną są ochrony osobiste, tępienie gryzoni, dezynfekcja; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Bunyaviridae – Hantawirus Seul występuje u ludzi i gryzoni, grupa zagrożenia 3 (UE, USA), przenoszony drogą powietrzno-pyłową, powietrzno-kropelkową lub bezpośrednio (skaleczenia), oddziaływując na człowieka powodować może gorączkę krwotoczną z zespołem nerkowym (HFRS); jedyną ochroną są ochrony osobiste, tępienie gryzoni, dezynfekcja; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Parvoviridae – Parwowirus ludzki (B19) występuje u ludzi, grupa zagrożenia 2 w UE, przenoszony drogą powietrzno-kropelkową, oddziaływując na człowieka powodować może gorączkę z wysypką, anemię, poronienia; jedyną ochrona są ochrony osobiste, izolacja chorych; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Picornaviridae – wirus ostrego krwotocznego zapalenia spojówek (AHC) występuje u ludzi, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszony drogą powietrzno-kropelkową, oddziaływując na człowieka powodować może ostre, krwotoczne zapalenie spojówek; jedyną ochroną są ochrony osobiste, dezynfekcja, sterylizacja; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Picornaviridae – wirus choroby Heinego i Medina (polio, typy 1-3) występuje u ludzi, w ściekach, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszony drogą powietrzno-kropelkową, bezpośrednio, drogą pokarmową, oddziaływując na człowieka powodować może gorączkę, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, paraliż (zwykle u dzieci), inwalidztwo; ochroną są szczepienia ochronne, ochrony osobiste, dezynfekcja, sterylizacja, asenizacja ścieków.

    

2. Bakteriami:
   • kategoria Gram-dodatnie ziarniaki – Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) występują u ludzi i zwierząt, w ściekach, w pyle, powietrzu, wodzie, żywności, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszony drogą powietrzno-pyłową, powietrzno-kropelkową, bezpośrednio (m.in. przez instrumenty medyczne – zakażenia szpitalne), drogą pokarmową, oddziaływując na człowieka powodować może zakażenia ropne, stany zapalenie dróg oddechowych i innych narządów, zatrucie pokarmowe, posocznicę, alergie; ochroną są ochrony osobiste, dezynfekcja, sterylizacja, indywidualne autoszczepionki, przestrzeganie zasad higieny w miejscu pracy, kontrola produktów żywnościowych, oświata zdrowotna, opatrywanie ran, redukcja zapylenia w pomieszczeniach, stosowanie utleniających mydeł zapobiegających alkalizacji skóry; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Gram-dodatnie ziarniaki – Staphylococcus pyogenes (paciorkowiec ropotwórczy) występuję u ludzi, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszony drogą powietrzno-kropelkową, bezpośrednio (m.in. przez instrumenty medyczne), oddziaływując na człowieka może powodować zakażenia ropne skóry, anginę, różę, płonicę, zapalenie kłębuszków nerkowych, zapalenie wsierdzia; wytwarza liczne toksyny zwiększając patogenność (erytrotoksyny, streptolizyny, białko M i inne); ochroną są ochrony osobiste, dezynfekcja, sterylizacja, przestrzeganie zasad higieny w miejscu pracy, oświata zdrowotna, opatrywanie ran; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Gram-dodatnie ziarniaki – Staphylococcus spp. (S.bovis, S.equi, S.mutans, S.salivarius i inne) występują u ludzi i zwierząt, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszone drogą powietrzno-kropelkową, bezpośrednio, oddziaływując na człowieka mogą powodować zapalenie płuc, wsierdzia, jamy ustnej, dróg moczowych i innych narządów, próchnicę zębów; ochroną są ochrony osobiste, dezynfekcja, sterylizacja, przestrzeganie zasad higieny w miejscu pracy, oświata zdrowotna, opatrywanie ran; brak jak na razie szczepionki;

    

3. Grzybami:
   • kategoria Grzyby niedoskonałe – Aspergillus fumigatus (kropidlak popielaty) występuje w glebie, surowcach roślinnych, kompoście, odpadach, drewnie bukowym, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszony drogą powietrzno-pyłową i powietrzno-kropelkową, oddziaływując na człowieka może powodować aspergilozę płuc, alergie, wytwarza mikotoksyny (fumigilinę, gliotoksynę, kwas helwelowy); ochroną są ochrona produktów roślinnych przed spleśnieniem, ochrony osobiste (respiratory), redukcja zapylenia, dezynfekcja, sterylizacja; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Grzyby niedoskonałe, workowce – Glukany występują w glebie, surowcach roślinnych i zwierzęcych, pyle, powietrzu, grupa zagrożenia 0 (UE, USA), przenoszone drogą powietrzno-pyłową, oddziaływując na człowieka mogą powodować reakcję zapalną w tkance płucnej powodując ODTS, przewlekłe zapalenie oskrzeli; ochroną są ochrony osobiste, redukcja zapylenia, odgrzybianie, dezynfekcja; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Grzyby niedoskonałe – VOC występują w surowcach roślinnych i zwierzęcych, pyle, powietrzu, przenoszone drogą powietrzno-pyłową i powietrzno-kropelkową, oddziaływując na człowieka mogą powodować zatrucia z objawami ogólnymi (nudności, złe samopoczucie itd.); ochroną są ochrony osobiste, redukcja zapylenia, odgrzybianie, dezynfekcja; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria Grzyby podstawczaki – Puccinia graminis (rdza źdźbłowa) występuje w surowcach roślinnych (zboże), przenoszona drogą powietrzno-pyłową, oddziaływując na człowieka może powodować astmę oskrzelową, alergiczny nieżyt nosa; ochroną są ochrona upraw przez stosowanie fungicydów, ochrony osobiste, redukcja zapylenia; brak jak na razie szczepionki.

Przy pracach na składowisku i kompostowni można spotkać się między innymi z⁹:

1. Bakteriami:
   • kategoria beztlenowe laseczki przetrwalnikujące – Clostridium perfringens (laseczka zgorzeli gazowej) – występują w kale, glebie, ściekach, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszona bezpośrednio (przy ranach), oddziaływując na człowieka może powodować zgorzel gazową z rozpadem tkanek, zapalenie tkanki łącznej, posocznicę, wytwarza toksyny białkowe; ochroną jest szybkie opatrywanie ran, dezynfekcja, sterylizacja; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria beztlenowe laseczki przetrwalnikujące – Clostridium tetani (laseczka tężca) – występuje w przewodzie pokarmowym zwierząt, nawozie i glebie, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszona bezpośrednio (przy ranach), oddziaływując na człowieka może powodować tężca, wytwarza toksyny białkowe zwłaszcza silnie neurotoksyczną tetanospazminę; ochroną są szczepienia ochronne, ochrony osobiste, opatrywanie ran, podawanie anatoksyny i antytoksyny tężcowej osobom przy pracach ziemnych;
   • kategoria beztlenowe laseczki przetrwalnikujące – Clostridium spp. (C.difficile, C.septicum, C.novyi, C.histolyticum i inne) – grupa laseczek obrzęku złośliwego występują w przewodzie pokarmowym zwierząt, nawozie i glebie, grupa zagrożenia 2 (UE, USA), przenoszone bezpośrednio (przy ranach), oddziaływując na człowieka mogą powodować tężca, wytwarzają toksyny białkowe zwłaszcza silnie neurotoksyczną tetanospazminę; ochroną są szczepienia ochronne, ochrony osobiste, opatrywanie ran, podawanie anatoksyny i antytoksyny tężcowej osobom przy pracach ziemnych;
   • kategoria Gram-dodatnie ziarniaki – Enterococcus spp. (E.faecalis, E.faecium – paciorkowce kałowe (enterokokki)) – występują u ludzi i zwierząt, w kale, produktach spożywczych, pyle, powietrzu, grupa zagrożenia 2 w UE, a 0 w USA, przenoszone drogą powietrzno-kropelkową, powietrzno-pyłową, pokarmową, bezpośrednio; oddziaływując na człowieka mohą powodować oportunistyczne zapalenie dróg moczowych, pęcherzyka żółciowego, wsierdzia; ochroną są przestrzeganie zasad higieny, ochrony osobiste, dezynfekcja, sterylizacja, redukcja zapylenia; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria termofilne promieniowce – Saccharomonospora viridis – występuje w zagrzanych paszach, pyle, kompoście, przenoszona drogą powietrzno-pyłową; oddziaływując na człowieka może powodować alergie; ochroną są ochrony osobiste, szybki zbiór siana i zboża, suszenie przemokniętego siana, przechowywanie pasz w niskiej temperaturze i wilgotności, ochrony osobiste, oświata zdrowotna; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria termofilne promieniowce – Saccharomonospora rectivirgula – występuje w zagrzanych paszach, pyle, kompoście, przenoszona drogą powietrzno-pyłową; oddziaływując na człowieka może powodować alergie, jest głównym czynnikiem przyczynowym tzw. „płuca rolnika”; ochroną są ochrony osobiste, szybki zbiór siana i zboża, suszenie przemokniętego siana, przechowywanie pasz w niskiej temperaturze i wilgotności, ochrony osobiste, oświata zdrowotna; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria termofilne promieniowce – Thermoactinomyces thalpophilus – występuje w zagrzanych paszach, pyle, kompoście, przenoszona drogą powietrzno-pyłową; oddziaływując na człowieka może powodować alergie (płuco rolnika); ochroną są ochrony osobiste, szybki zbiór siana i zboża, suszenie przemokniętego siana, przechowywanie pasz w niskiej temperaturze i wilgotności, ochrony osobiste, oświata zdrowotna; brak jak na razie szczepionki;
   • kategoria termofilne promieniowce – Thermoactinomyces vulgaris – występuje w zagrzanych paszach, pyle, kompoście, przenoszona drogą powietrzno-pyłową; oddziaływując na człowieka może powodować alergie (płuco rolnika); ochroną są ochrony osobiste, szybki zbiór siana i zboża, suszenie przemokniętego siana, przechowywanie pasz w niskiej temperaturze i wilgotności, ochrony osobiste, oświata zdrowotna; brak jak na razie szczepionki;

    

2. Grzyby takie jak opisane poprzednio oraz:
   • kategoria Grzyby, workowce – Neotestudina – występują w szczątkach roślinnych glebie, grupa zagrożenia 2 w UE, przenoszone bezpośrednio przez uszkodzoną skórę, oddziaływując na człowieka mogą powodować maduromikozę (stopę mazurską) zakażenie skóry i tkanki podskórnej (najczęściej stóp); ochroną są ochrony osobiste, oświata zdrowotna; brak jak na razie szczepionki.

    

   Drogi narażenia, skutki zdrowotne, niezbędne zabezpieczenia

    
   Osoby pracujące na składowiska, kompostowniach i przy usuwaniu odpadów są narażone przede wszystkim na kontakt z czynnikami szkodliwymi drogą inhalacyjną oraz przez skórę.
   Skutki zdrowotne, z jakimi mogą się one spotkać można podzielić na trzy grupy: infekcje, choroby przewlekłe i alergie.
   Infekcje to przede wszystkim choroby zakaźne. Choroby przewlekłe to np.: zapalenie chroniczne oskrzeli lub tzw. zespół objawów toksycznych wywołany pyłem organicznym lub inne wyżej wymienione. Szczególnie dokuczliwe są alergiczne choroby układu oddechowego tj. astma czy alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych. Typowym schorzeniem są podrażnienia błon śluzowych oczu i nosa. Występują też choroby alergiczne skóry¹⁰.
   Działania zmniejszające ryzyko to:

   • zmniejszenie czasu przebywania stanowisku operatora lub kontrolera dostaw;
   • nawilżanie powierzchni składowiska i okolic, podjazdu na stanowisko wagowe;
   • dekontaminacja kabin sprzętu ciężkiego i pomieszczeń sterowni wagi;
   • wyposażenie np. kompaktorów w urządzenia filtrujące;
   • wyposażenie pracowników w maski przeciwpyłowe i ubrania robocze (kombinezony);
   • na niektórych stanowiskach zalecana jest praca w respiratorach z wymuszonym przepływem (sortownie odpadów).

    
   Składowisko winno być wyposażenie w:

   • pomieszczenia umożliwiające odświeżenie się i umycie oraz zjedzenie posiłku w warunkach odpowiednich standardów higienicznych;
   • apteczkę pierwszej pomocy i stosowny sprzęt gaśniczy; dobrą wentylację we wszystkich pomieszczeniach znajdujących się na składowisku.
   • pracownicy winny być przeszkoleni w zakresie bezpiecznego postępowania przy pracy z odpadami czy kompostem m.in. w celu wyrobienia u nich odpowiednich zachowań higienicznych; na składowisku winien być całodobowy nadzór^11<s/up>.

    

   Literatura

    

   1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.września 1997r. w prawnie ogólnych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 129 z 1997r., poz. 844 z późniejszymi zmianami (tekst jednolity: Dz.U. nr 169 z 2003r., poz. 1650).
   2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy. (Dz.U. nr 24 z 1974r., poz. 141) z późniejszymi zmianami (tekst jednolity: Dz. U. nr 21 z 1998r., poz. 94).
   3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62 z 2001r., poz. 627) z późniejszymi zmianami
   4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 27 czerwca 1960r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w miejskich przedsiębiorstwach (zakładach) oczyszczania (Dz.U. nr 38 z 1960r., poz 228).
   5. Atest 5/2002, s. 41; Atest 6/2002, s. 41; Atest 4/2003, s. 41; Atest 5/2003, s. 41.
   6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. nr 217 z 2002r., poz 1833).
   7. Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B.; (2002) Odory, Warszawa, PWN;
   8. Kozela R., Atest nr 6/2002, s. 34
   9. Dutkiewicz J., Śpiewak R., Jabłoński L., (1999) Klasyfikacja szkodliwych biologicznych występujących w środowisku pracy oraz narażonych na nie grup zawodowych, Lublin, Instytut Medycyny Wsi;
   10. Atest nr 6/2002, s. 35.
   11. Atest nr 6/2002, s. 36.

    
   dr inż. Sławomir Krauze – absolwent Politechniki Łódzkiej; wieloletni pracownik Laboratorium Badań i Ochrony Środowiska Instytutu Inżynierii Materiałów Włokienniczych w Łodzi; specjalista: inżynierii procesowej, ochrony środowiska i higieny pracy; auditor ekologiczny; biegły sądowy z zakresu ochrony srodowiska.